StartPublishers

Speciale bedankjes aan:

Christine, Corinne, Francisco, Evelyne, Françoise, Gaël, Peter, Ingrid, Ivan, Krister, Jorge, Marie Carmen, Ruurd, Sabine, Lisa, Sarah, Valérie & Anonymous...

Bedankjes voor vertalingen aan:

Nederlandse pensioenfondsen wereldkampioen!

Rudo de Ruijter
Onafhankelijk onderzoeker
18 september 2015

De Nederlandse pensioenfondsen zijn wereldkampioen! Volgens de cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD, 2015) zijn het de Nederlandse pensioenfondsen die de vetste portefeuilles hebben! [1]

Hun gezamenlijke waarde is maar liefts 161% van het Bruto Binnenlands Product. Daarmee zijn we trouwens het enige land met zo'n vette pensioenpot. Er zijn maar een paar landen die een pensioenpot hebben die groter is dan hun BBP: IJsland met 146%, Zwitserland met een geschatte 125,6% en Australië met 113,1%.

Vergelijk dat met België waar de pensioenpot maar 5% van het BBP is, Frankrijk 0,5%, Duitsland ongeveer 6,6%, Oostenrijk 5,8%, Italië 6,6%, Zweden 4%, Noorwegen 8,7%. [1]

Die landen zijn vast niet goed wijs! Of zou het misschien omgekeerd zijn? Zijn wij niet goed wijs?

Ik vrees het laatste en dat we ook wereldkampioen dure koekebakkers zijn. Onze vette spaarvarkens zijn gebaseerd op het idee, dat als er maar geld is, dan zullen de benodigde goederen en diensten er vanzelf wel komen.

380 spaarpotjes

Het Nederlandse pensioensysteem bestaat nu uit zo'n 380 fondsen. [2] Dat is historisch zo gegroeid. Pensioenen waren privileges voor kleine groepen mensen. Al in de Romeinse tijd gaven machthebbers wat schamele bestaansmiddelen aan oud-militairen die lang gediend hadden en vanwege ouderdom of zware verwondingen niet meer rond konden komen. Het waren geen rechten, maar eerder manieren voor de machthebbers om soldaten tot trouwe dienst aan te zetten.

In Nederland zijn pensioenfondsen een relatief recent verschijnsel, met als één van de oudste een pensioenfonds voor belastingambtenaren uit 1817. [3] Ondernemers stonden niet te springen om voor hun oud-werknemers te zorgen. Dat kwam pas heel langzaam na 1887 op gang. In 1938 was pas 8% van de werkenden aangesloten bij een pensioenfonds. [4] Door verplichtstellingen in Collectieve Arbeids Overeenkomsten is dat in 2007 opgelopen tot 90%.

Werkenden betalen

Tegenwoordig worden de premies voor de pensioenfondsen voor een deel ingehouden op het loon en voor een deel door de werkgever betaald. Dat laatste deel komt uit de winst van de onderneming. Die is tot stand gekomen door de arbeid van de werkenden. Feitelijk zijn het dus de werkenden die alles betalen.

Inflatie

Wanneer je je geld voor langere tijd in een spaarpotje laat zitten, wordt het door de inflatie steeds minder waard. Daar hadden de eerste fondsen echter geen last van. Die konden bij wijze van spreken geld in een pot opzij zetten zonder waardeverlies. De inflatie is pas op gang gekomen na 1913. [5]

Met de inflatie werd het noodzakelijk het waardeverlies te bestrijden door de ingelegde premies te beleggen in aandelen en obligaties.

De opbrengsten uit beleggingen

Met de aandelen ontvangen de pensioenfondsen een deel van de winst van ondernemingen, met de obligaties ontvangen ze rente.

Merk op, dat het ook hier weer de werkenden zijn, die met hun arbeid het geld verdienen om deze winstdelingen en rente aan de pensioenfondsen te betalen. Dat is zelfs zo wanneer pensioenfondsen met de ingelegde premies staatsobligaties kopen. De werkenden betalen belasting en de staatskas betaalt daaruit de rente aan de pensioenfondsen. (Direct of indirect worden alle belastingen uiteindelijk altijd door de werkenden betaald.)

Wanneer de pensioenfondsen met de premies buitenlandse aandelen kopen, dan laten we buitenlanders voor onze oudjes werken. Een soort financieel kolonialisme. Zo zijn er pensioenfondsen die Franse staatsobligaties met een looptijd van 50 jaar in hun portefeuille hebben. [6] Dat betekent, dat de Fransen, die zelf ook een grijze golf hebben [7], een halve eeuw lang een bijdrage moeten leveren aan het pensioen van onze oudjes...

Voor de lange-termijn spaarpotten betekenen de beleggingen een grote onzekerheid, waarbij het koffiedik kijken is om te voorspellen wat de aandelenkoersen en rentestanden in de toekomst zullen doen en of er op termijn nog iets uit te keren valt en hoeveel. De waardevaste spaarpotjes van de 19e eeuw bestaan niet meer. Het spaarpot-idee berust nu op het heilige geloof, dat het allemaal wel goed zal komen.

Ponzi

Zolang er meer geld binnen komt als dat er uit gaat, gaat alles prima. Dat wist Ponzi ook al. Die beloofde de beleggers gouden bergen en betaalde de beloofde rendementen uit de inleg van nieuwe beleggers. Onze pensioenfondsen hebben hun leden decennia lang een waardevast pensioen voorgespiegeld. Zolang er meer binnen kwam dan dat er uitbetaald moesten worden, ging dat van een leien dakje.

Het schema van de pensioenfondsen kan alleen werken zolang de werkende bevolking groeit ten opzichte van het aantal gepensioneerden. Maar die tijd is nu voorbij! De grijze golf is begonnen! Nu moeten de spaarpotten bewijzen wat ze werkelijk waard zijn.

De illusie van het waardevaste pensioen spat onmiddellijk uiteen. De uitkeringen worden gekort en de pensioengerechtigde leeftijd wordt steeds verder opgeschroefd.

De grijze golf

De geboortegolf die tussen 1946 en 1976 plaats vond, heeft zich 65 jaar later veranderd in een grijze golf, die in 2011 begint en pas vanaf 2041 langzaam weg ebt. Het aantal 65-plussers neemt nu snel toe en de werkende bevolking neemt snel af. In 2014 staan er tegenover de leeftijdsgroep 20-65 al 50% meer 65-plussers dan in 1980. [8]

Bevolkingssamenstelling naar leeftijd.
(Boven de streep = 65+)
De grijze golf zal pas na 2041 langzaam weg ebben!

Het probleem van de grijze golf

Het is de werkende bevolking, die voor de 65-plussers en de rest van de bevolking de benodigde goederen moet produceren en de benodigde diensten moet leveren.

Illusie van de spaarpotten

Je kunt wel elke maand een pensioenuitkering ontvangen, maar wat je ermee kunt kopen hangt af van de werkende bevolking op dat moment. Het aantal 65-plussers neemt toe en de werkende bevolking neemt af. Het wordt daarom steeds minder zeker, dat je de gewenste produkten, of een loodgieter, schoonmaakster, verpleegster of arts kunt vinden, wanneer je die nodig hebt.

De vette spaarpotten geven slechts een illusie, dat alles goed geregeld is. Je spaart voor iets dat er niet meer is op het moment dat je het kopen wil.

Kopen in het buitenland?

Het overgrote deel van onze handelspartners heeft ook deelgenomen aan de Tweede Wereldoorlog en kent nu ook een grijze golf. Die zullen hun handen vol hebben aan hun eigen oudjes en weinig over hebben om naar ons te exporteren. In z'n algemeenheid betekent kopen in het buitenland, dat ons geld naar het buitenland verdwijnt en dat we daar vroeg of laat iets voor terug moeten leveren. Kunnen we dat niet, dan raken we in de schulden, zoals Griekenland, en eindigen we in de klauwen van het Internationale Monetaire Fonds (IMF). Zou de eurozone als geheel meer gaan importeren dan dat ze kunnen exporteren – en dat is door de vergrijzing niet ondenkbaar – dan zal de euro steeds minder waard worden, en worden de importen vanzelf te duur. En als we dan toch nog producten uit het buitenland nodig hebben, eindigen we alsnog in de schulden en onder de dictatuur van het IMF.

Het is alleen voor zover onze pensioenfondsen buitenlandse aandelen en obligaties hebben, dat ze geld uit het buitenland ontvangen, waarmee we importen kunnen bekostigen zonder dat we daar goederen of diensten voor terug hoeven te leveren. Maar zoals gezegd, dit komt neer op financieel kolonialisme.

Ethiek van pensioenfondsen?

De meeste pensioenfondsen hebben het beleggen van de premies uitbesteed aan buitenlandse beleggingskantoren, met name in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. [6] Mede hierdoor is het erg ondoorzichtig wat er precies met de pensioenpremies gefinancierd wordt. Wapens? Kernenergie? Fracking? Chemische industrie? Genetische manipulatie? Intensieve veehouderij? Palmolie?

Duur systeem

Zoals gezegd, hebben we in ons kleine landje maar liefst 380 pensioenfondsen. Elk fonds heeft natuurlijk zijn eigen, meestal goed betaalde bestuursleden, onkosten voor bureaus, vergaderingen en administratief personeel, en niet te vergeten, hoge kosten voor de financial boys, die goochelen met aandelen, obligaties, opties en complexe derivaten om het gewenste rendement te behalen. De hele rataplan kostte ons verleden jaar meer dan duizend miljoen euro! [9] Ja, je leest het goed.

We betalen ons scheel aan een superduur systeem, dat alleen bij mooi weer werkt. En net als in de Romeinse tijd gaat het nog steeds om schamele bestaansmiddelen. Met alleen de uitkeringen van de pensioenfondsen en zonder de solidariteit van anderen kunnen de meesten niet eens rond komen.

De juiste oplossing

We moeten inzien, dat het de werkende bevolking is, die de goederen produceert en de diensten levert voor de hele gemeenschap, inclusief de niet-werkende kinderen, oudjes en andere hulpbehoevenden van dat moment. Het is het solidariteitsbeginsel, dat hoe dan ook van toepassing is.

Wrang genoeg is het alleen tijdens de na-oorlogse momenten van opluchting en solidariteit, dat politici bereid zijn hun nek uit te steken om dat wettelijk te regelen. [10] Zo kwam er in 1919 een Ouderdomswet met een uitkering voor werknemers, zij het nog maar een hele kleine.

In 1946 probeerde Willem Drees de Algemene Ouderdomswet (AOW) in te voeren, in opvolging van het Atlantic Charter, dat onder andere de 'vrijwaring van gebrek' als fundamenteel recht vastlegde. Nederland had het Charter op 1 januari 1942 ook ondertekend. Het wetsvoorstel van Drees stuitte echter op verzet van zijn katholieke coalitiegenoten. Zo kwam er in 1947 eerst een noodwet, die pas 10 jaar later omgezet werd in de Algemene Ouderdomswet. De premies worden nu tegelijk met de belastingen geheven en direct omgezet in uitkeringen.

Wat had er nog meer moeten gebeuren?

Sinds 1980 is duidelijk hoe groot de omvang is van de na-oorlogse geboortegolf en dus van de grijze golf 65 jaar later. Vanaf dat moment was het dus al mogelijk een vrij nauwkeurige inschatting te maken van de benodigde aantallen werkenden in de verschillende beroepen. Het moge duidelijk zijn, dat er bij een vergrijzende bevolking meer verzorgenden, verplegenden en artsen nodig zijn en dat er door de vermindering van het aantal werkenden voor de hele bevolking tekorten ontstaan in bijna alle productieve beroepen.

Het is de taak van de regering om dergelijke ontwikkelingen op tijd op te merken en de noodzakelijke maatregelen te nemen. Die zouden bestaan uit het valoriseren van de beroepen waar tekorten dreigen, zodat er tijdig voldoende beroepskrachten opgeleid worden. Daar is tot nu toe bar weinig van te merken.

Tegelijkertijd zouden andere taken minder arbeidsintensief gemaakt moeten worden. Te denken valt aan de enorme berg administratieve rompslomp die nog steeds door een doolhof van overheidsregeltjes veroorzaakt wordt. Ook zouden organisaties die hetzelfde doel hebben taken kunnen fuseren, zodat er minder directies, besturen, raden van commissarissen en secretariaten nodig zijn. En misschien kunnen er zelfs organisaties helemaal opgeheven worden, zoals de pensioenfondsen...

Bronnen en referenties:

[1] 161% van het BBP: http://www.courtfool.info/sources/Pension_funds_OECD_2015.pdf

[2] NRC: 380 fondsen: http://www.courtfool.info/sources/NRC_2_sept_2015.gif

[3] Pensioenwet 1817 voor ambtenaren van de Directe Belastingen.
http://www.archivesportaleurope.net/ead-display/-/ead/pl/aicode/NL-HaNA/type/fa/id/2.08.24/unitid/2.08.24+-+IV

[4] Geschiedenis pensioenvoorzieningen in Nederland
https://www.sp.nl/spanning/2009/spanning-september-2009-geschiedenis-van-pensioenvoorziening-in-nederland

[5] Inflatie, historische gegevens
http://www.iisg.nl/hpw/calculate-nl.php

[6] De Nederlandse Bank, Toegenomen gevoeligheid pensioenfondsen voor beleggingen in buitenland
http://www.dnb.nl/binaries/Toegenomen gevoeligheid pensioenfondsen voor beleggingen in buitenland_tcm46-223156.pdf

Kopie: http://www.courtfool.info/sources/Toegenomen gevoeligheid pensioenfondsen voor beleggingen in buitenland_tcm46-223156.pdf

[7] Bevolkingspyramide Frankrijk 2015
http://www.courtfool.info/images/pensioenfondsen/pyramide_ages_FR_2015.gif  uit gegevens INSEE: http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/donnees-detaillees/bilan-demo/pyramide/pyramide.htm 
INED: https://www.ined.fr/fr/tout-savoir-population/chiffres/france/structure-population/pyramide-ages/ 
1940 - 2015:
http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=ir-sd19992006&page=irweb/sd19992006/dd/html/p1940.htm
http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=ir-sd19992006&page=irweb/sd19992006/dd/html/p1960.htm
http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=ir-sd19992006&page=irweb/sd19992006/dd/html/p1980.htm
http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/donnees-detaillees/bilan-demo/pyramide/pyramide.htm

[8] Bevolkingspyramides Nederland
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/piramide-fx.htm

[9] Centraal Bureau voor de Statistiek: Onkosten pensioenfondsen 1,1 miljard euro per jaar
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=7118shfo&D1=17-30&D2=0&D3=%28l-4%29-l&HD=130716-1914&HDR=G2&STB=T
kopie CBS: http://www.courtfool.info/images/Pensioenfondsen/CBS_Pensioenfondsen_2009_2013.jpg 

[10] Uitzondering: President Rooseveldt kondigde de 'vrijwaring van gebrek' aan op 6 januari 1941, op het moment dat hij wist dat de deelname van de VS aan de Tweede Wereldoorlog onvermijdelijk en aanstaande was. Hij had de situatie van na de oorlog reeds in het vizier. De 'vrijwaring van gebrek' werd in 1948 in de Universele verklaring van de rechten van de mens opgenomen.
 

Oproep aan de lezers:

Als u vindt, dat meer mensen dit artikel zouden moeten lezen, verspreidt het dan met de middelen die u heeft. Als u wenst, kunt u dit artikel vrij kopiëren, doorsturen of publiceren in kranten, tijdschriften of op het internet.

Als u de volgende publikatie niet wilt missen, klik dan hier:

   Ik ontvang graag een berichtje zodra er een artikel in het Nederlands verschijnt.
If the link doesn't work, please send an email:
address: courtfool@xs4all.nl
subject: Subscribe articles NL
Blijf op de hoogte met RSS!        Wat is RSS?    Waarom RSS?