StartPublishers

Speciale bedankjes aan:

Christine, Corinne, Francisco, Evelyne, Françoise, Gaël, Peter, Ingrid, Ivan, Krister, Jorge, Marie Carmen, Ruurd, Sabine, Lisa, Sarah, Valérie & Anonymous...

Bedankjes voor vertalingen aan:

ESM, zeven fatale vergissingen

Rudo de Ruijter
17 april 2012

Open brief aan de leden van de Tweede Kamer

Geacht Kamerlid,

Op 22 mei 2012 is de kans groot, dat de Tweede Kamer de democratie de doodsteek geeft, kennelijk zonder het zelf in de gaten te hebben. Daarom vraag ik u persoonlijk van deze brief kennis te willen nemen. Uit stellingnames, publikaties en emails van politici en politieke partijen blijkt, dat er over het ESM-verdrag veel misverstanden bestaan, die fatale gevolgen kunnen hebben.

Eerste vergissing: het ESM-verdrag is geen zaak voor alle Kamerleden.

Het ESM-verdrag [1] is een frontale aanval op de democratie. Het ESM eist de sleutel van de staatskas (art 8 en 10) en daarmee verliest het parlement zijn hoogste macht. Met de ratificatie van het ESM-verdrag stemt de Kamer ook in met het nog niet ondertekende “Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en governance”[2], dat in hoge mate de bestedingen binnen het resterende budget zal bepalen. Ook de vrijheid schulden aan te gaan wordt aan banden gelegd. Van de democratie blijft slechts een lege huls over. Daarom zou elk Kamerlid zich persoonlijk over het ESM uit moeten spreken en zich niet uit gewoonte neer moeten leggen bij wat anderen hem opdragen. (Grondwet, art 67.3)

Tweede vergissing: Gouverneurs van het ESM (= Ministers van Financiën) moeten bij belangrijke besluiten vooraf met de Kamer overleg plegen.

In de technische briefing over het ESM van 12 april 2012 vertelde de voorlichter van het Ministerie van Financiën aan de aanwezige Kamerleden, dat bij alle belangrijke besluiten van het ESM vooraf overleg met de Kamer zou plaatsvinden. Op z’n minst kan worden vastgesteld, dat in het verdrag, zoals getekend op 2 februari 2012, absoluut niets is vastgelegd over voor-overleg met nationale Parlementen. Dergelijk overleg zou trouwens strijdig zijn met de opzet van het verdrag, dat druk of inmenging van buitenaf wil voorkomen en onafhankelijk handelen van het ESM wil waarborgen (art 32, 34, 35, 37, 38.) Bovendien is transparantie de vijand van het ESM onder het mom dat speculanten de zaken zouden kunnen bemoeilijken. (Zie bijv. het buiten spel staan van de Kamer tijdens de vorige bankencrisis.)

Kennelijk is dit verhaal over voor-overleg gebaseerd op de stellingname van Minister de Jager, die bijv. in zijn brief aan de Kamer van 23 november 2011 persoonlijk belooft zulk overleg te zullen plegen. Het gaat hier om een persoonlijke stellingname van de heer de Jager. Deze belofte bindt dus niet zijn opvolgers en maakt geen deel uit van het ESM-verdrag.

Derde vergissing: De Kamer behoudt veto-recht

De Gouverneurs van het ESM nemen belangrijke besluiten, zoals kapitaalverhogingen, met éénparigheid van stemmen. [3] In zijn brief aan de Kamer van 23 november 2011 stelt Minister de Jager, dat lidstaten “dus een feitelijk veto hebben” bij belangrijke besluiten van het ESM en vervolgt: “Bovendien zal ik, zoals ik in eerdere overleggen en brieven aan de Tweede Kamer heb gemeld, voor belangrijke beslissingen die genomen worden in het kader van het ESM altijd overleg voeren met de Tweede Kamer.”

Het is van belang op te merken, dat de éénparigheid van stemmen de Gouverneurs betreft en niet de lidstaten. De nuance is niet gering. (Zie vierde vergissing.)

Uit het woordje “Bovendien” blijkt, dat dit “vetorecht”, ook in zijn ogen, niet bij de Tweede Kamer ligt.

Elke Gouverneur heeft de mogelijkheid belangrijke besluiten te blokkeren, dat wil zeggen, zolang zijn land heeft voldaan aan alle betalingsverplichtingen aan het ESM (art 4.8). Echter, zodra spoed vereist is, is een meerderheid van 85% voldoende (art 4.4). Het is aannemelijk, dat bij elke komende crisis spoed vereist zal zijn. Nederland heeft dan met 5,7% van de stemrechten geen vetorecht.

Verder moet opgemerkt worden dat de eis van eenparigheid van stemmen slechts van tijdelijk aard is. Barroso werkt aan een wijziging van alle Europese verdragen, waarbij “eenparigheid” van stemmen vervangen wordt door “meerderheid” van stemmen.

In genoemde brief stelt Minister de Jager nog: “de besluitvormingsprocedures binnen het ESM zijn zo vormgegeven dat lidstaten niet tegen hun wil gebonden kunnen worden aan belangrijke beslissingen en de democratische controle gewaarborgd is.” Zoals opgemerkt hebben landen die niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen geen stemrecht en geldt de eenparigheid niet bij spoedgevallen. En wat de waarborg van democratische controle betreft, kan geen enkel democratisch gezag controle uitoefenen op de besluitvorming van het ESM. Op basis van welke criteria krijgt de ene bank wel een kapitaal injectie en laat men een andere bank failliet gaan om voor een appel en een ei door een al dan niet bevriende bankier overgenomen te worden? 500 Mld, die zonder toezicht besteed mogen worden, is dat niet vragen om moeilijkheden? (Zie ook de stellingname van de Rekenkamer.) Alle documenten van het ESM zijn onschendbaar. Uitsluitend de gegevens die betrekking hebben op de jaarrekening mogen door een externe audit worden ingezien. Met uitzondering van de lidstaten kan niemand het ESM aanklagen. Het ESM staat daarmee boven de rechterlijke macht.

Vierde vergissing: Als Gouverneurs van het ESM behartigen de Ministers van Financiën de belangen van hun land.

Als Gouverneur van het ESM wordt de Minister van Financiën geacht de stabiliteit van de eurozone als geheel te bevorderen en niet in de eerste plaats de belangen van zijn land te behartigen. Daarmee komt zijn positie als Gouverneur op gespannen voet te staan met artikel 49 van de Grondwet (getrouwe invulling van zijn ministerschap).

Het ESM is een internationaal verdrag. Wat in een internationaal verdrag geregeld wordt staat boven de nationale wetgeving. Voor wat een Minister van Financiën doet als Gouverneur van het ESM is in het verdrag geregeld, dat hij aan niemand verantwoording verschuldigd is, dus ook niet aan de Tweede Kamer.

De maatregelen die voortvloeien uit het ESM en de gekoppelde verdragen zullen telkens tot verdere bezuinigingen en afbraak van werkgelegenheid leiden. Dit is een logisch gevolg van de samenstelling van de eurozone. (zie bijv. Friedman [4]) De regering handelt nu al in strijd met artikel 19.1 van de Grondwet, dat stelt dat de bevordering van voldoende werkgelegenheid voorwerp van zorg van de overheid is. Als Gouverneur van het ESM zal de Minister van Financiën de Grondwet permanent moeten negeren.

Vijfde vergissing: Het risico dat we meer moeten betalen aan het ESM is maar klein.

Zodra landen in de problemen raken vallen niet alleen de bijdragen van deze landen weg, maar wordt het beroep op de overige landen groter. Qua evenwicht is het ESM-systeem dus een driehoek op een punt: de minst geringste onevenwichtigheid brengt het geheel steeds sneller uit balans.

Het ESM wil voor het aanvangskapitaal een minimumverhouding tussen gestort kapitaal en uitstaande leningen van 15% aanhouden. (art 41) [5]. Voor 500 Mld aan uitstaande leningen is 75 Mld gestort kapitaal nodig. Met de 80 Mld die bij aanvang gestort zou worden, heeft het ESM dus 5 Mld over voor het opvangen van de eerste verliezen. Vervolgens moet elk verlies gecompenseerd worden door even grote nieuwe stortingen. In welke orde van grootte kunnen we verliezen verwachten? De jaarlijkse toename van de Griekse schulden, alleen al vanwege de open grenzen, is 40 Mld. [6] Zou het ESM tegen een verlies van 40 Mld oplopen, dan betekent dat dus, dat Nederland het gestorte kapitaal met 2,2 Mld moet aanvullen en voor het ESM 50% meer moet bezuinigen dan nu voorzien. (In feite ietsje meer, omdat Griekenland zelf zijn eigen ESM-bijdrage niet zonder extra leningen zal kunnen betalen.)

Verder bestaat het risico, dat sommige landen niet meer mee-financieren. Het EFSF werd omlaag gebracht van 780 Mld naar 726 Mld, omdat Griekenland, Ierland en Portugal niet meer mee konden financieren. Ook de bijdragen van het IMF lopen terug (bij de Griekse leningen van 27% naar 15%) [7]. IMF-landen blijken niet bereid de gewenste extra $600 op te hoesten. De VS houdt de knip dicht, zoals ook Canada en vele andere landen. Van de 17 eurolanden doen in principe slechts 13 mee in hun IMF-potje van 150 Mld euro. [8]. Opkomende landen (China, Brazilië, India) willen meer stemrechten in het IMF en staan niet echt te trappelen om meer te betalen aan de euro-crisis. Het ESM zal een steeds groter deel van risicovolle operaties zelf moeten financieren. Het risico is reëel, dat het politieke draagvlak voor het ESM snel verminderd. Het voorwendsel van de solidariteit wordt niet meer geslikt. Wat de Troika [9] in Griekenland aanricht wordt kun je moeilijk solidariteit noemen. Ierland veramt nog steeds (600 bedrijven uit de VS sluizen hun winsten weg) en ook Portugal kampt nog steeds met toenemende werkloosheid en verarming. Door roekeloos management staan de banken in Spanje, Italië en Frankrijk er slecht voor. Een deel van de 500 miljard zal dienen om banken van vers kapitaal te voorzien. Omdat de structuur van het bankwezen ongewijzigd blijft, is het stabiliserende effect hiervan slechts tijdelijk. (Het stabiliserende effect van de 1000 Mld die de ECB in het financiële systeem heeft gepompt was na 3 maanden al uitgewerkt.) In de huidige structuur moeten uitstaande leningen exponentieel blijven groeien om een crash van het banksysteem te voorkomen, terwijl diezelfde groei de capaciteit om verliezen op te vangen vermindert. Zolang we dit systeem overeind houden zal er steeds meer belastinggeld ingepompt moeten worden.

Zesde vergissing: Het ESM zorgt voor financiële stabiliteit in de eurozone.

Het ESM kan onmogelijk voor financiële stabiliteit in de eurozone zorgen om de eenvoudige reden dat het geen oplossing biedt voor de oorzaak van het schuldenprobleem.

De oorzaak van het schuldenprobleem zit namelijk in de grote verschillen tussen de landen van de eurozone. Het probleem is heel simpel. Je hoeft alleen de euros maar te volgen om het te zien.

De landen in de eurozone drijven handel met elkaar. Ze importeren van elkaar en exporteren naar elkaar. Daarbij gaan de euros ook van het ene naar het andere land. Als een land goederen importeert, gaan er euros het land uit.

Als een land meer importeert dan exporteert, houdt het minder euro’s over. En wanneer er te weinig over zijn, moeten de mensen naar de bank om geld te lenen. En zo raken ze in de schulden.

Dat is het probleem van Griekenland, dat 3 x zo veel importeert als exporteert. Elk jaar levert dat 40 miljard euro extra schuld op. [6] Met de open grenzen kan de Griekse regering hier zelf niets tegen doen. Het zijn immers de Griekse consumenten die in de winkel bepalen of zij lokale produkten kopen of liever importprodukten.

Die importprodukten zijn bijna altijd goedkoper, omdat in Duitsland meer en makkelijker geproduceerd kan worden. In Duitsland heb je een gunstig klimaat, veel vruchtbare grond, nog voldoende zoet water, makkelijke transportwegen, enz. In Griekenland is het ’s zomers 30 graden, is er heel weinig vruchtbare bodem, en heb je veel eilanden met hoge kosten voor transport, overslag, electriciteitsvoorziening, telefoonnetwerken, drinkwater, afval verwerking, waterzuivering en ga zo maar door. Griekenland zal dus nooit een concurrentieslag kunnen winnen van Duitsland. Nou ja, behalve misschien met olijfolie.

Vóór de invoering van de euro konden deze landen hun valuta devalueren. Zo werden de import-producten duurder voor de eigen bevolking en de export-producten goedkoper voor buitenlandse kopers. Daardoor nam de productiviteit in het land weer toe en nam de buitenlandse schuld weer af.

De Eurozone vormt geen homogene economische zone. Alle landen, die minder goede mogelijkheden voor productiviteit hebben dan Duitsland, zullen vroeg of laat in de schulden belanden. Hoe groter het verschil, hoe sneller ze aan de beurt zijn.

Dit is geen nieuwe kennis [10] [11]. Al toen de Luxemburgse bankier Pierre Werner in 1970 met zijn eerste blauwdruk voor een gemeenschappelijke munt aan kwam zetten, hebben vooraanstaande economen hiervoor gewaarschuwd. In feite is het heterogene Europa totaal niet gebaat met een gemeenschappelijke munt. Die wens kwam uit de bankwereld. In het fractional reserve banking systeem moeten de banken oneindig kunnen doorgroeien. Vanaf 1970 werd het steeds noodzakelijker om vrij verkeer van kapitaal te verkrijgen, zodat banken buiten hun landsgrenzen konden doorgroeien. Daarbij wilden de banken de risico’s van fluctuerende wisselkoersen zoveel mogelijk uitsluiten. Met de euro zijn de wisselkoersen inderdaad vast gezet, maar zijn de risico’s van de fluctuerende wisselkoersen verplaatst naar de gevolgen van de vast gezette koersen.

Zevende vergissing: We hebben geen andere keus

Wanneer u zou weten dat geld niets anders is dan door banken gecreëerde tegoeden die terugbetaald moeten worden, dan zou u er voor kunnen kiezen een bank van de overheid op te richten, die als enige het recht heeft leningen in omloop te brengen. (In dat systeem mogen commerciële banken doorgeefluik voor leningen worden en ontvangen daarvoor commissie, geen rente.) Hiermee worden alle gevaren van het huidige banksysteem weggenomen, verdwijnt de noodzaak van kapitaal bij de banken en verdwijnt ook het begrip staatsschuld. Geld kan dan weer dienen om arbeid en middelen bij elkaar te brengen voor die zaken die wij als gemeenschap belangrijk vinden. Democratie krijgt dan meer inhoud, in plaats van uitgehold te worden, zoals het ESM wil. “Van staatsschulden naar staatsgulden” ( http://www.courtfool.info/ nl_Van_staatsschulden_naar_staatsgulden.htm )

In tegenstelling tot wat beweerd wordt is er geen noodzaak om snel over het ESM te besluiten. Als de werking van de euro door speculanten verstoord wordt, dan is de meest logische weg dat de ECB haar munt beschermt en speculanten buiten de deur houdt door bijv. staatsobligaties te accepteren tegen normale rente. Daar is geen ESM voor nodig. De wurggreep van de Troika is een aanslag op de democratie en zal de intrinsieke verschillen ook niet op kunnen heffen. Europese samenwerking: JA, Europese dictatuur: NEE!

Ik hoop dat u op 22 mei a.s. voldoende geïnformeerd bent en uw stem zonder last zult uitbrengen. Ik sta tot uw beschikking voor nadere toelichtingen.

Hoogachtend,


Rudo de Ruijter

Onafhankelijk onderzoeker

[1] Nederlandse vertaling van het ESM-verdrag zoals getekend op 2 februari 2012

http://www.european-council.europa.eu/media/582895/10-tesm2.nl12.pdf

[2] Overweging 5 in de aanhef van het verdrag.

[3] Voor alle besluiten moeten minimaal 12 van de 17 gouverneurs aanwezig zijn, waaronder de gouverneurs die samen minimaal 2/3 van de aandelen vertegenwoordigen. (art 4.2) Voor belangrijke besluiten, zoals kapitaalverhogingen, moeten de aanwezigen met éénparigheid van stemmen besluiten, waarbij onthoudingen niet beletten dat een besluit in onderlinge overeenstemming wordt aangenomen. (art 4.3) Bij spoed is 85% van de stemmen voldoende. (art 4.4) ESM-leden met een betalingsachterstand hebben geen stemrecht. (art 4.8)

[4] Friedman put forward the advantages of flexible exchange rates between countries as follows: As it is commonly observed, the country’s prices and wages are relatively rigid and factors are immobile among the countries. As a result, under the negative demand or supply shock the only instrument to avoid higher inflation or unemployment is the change in the flexible exchange rate (that means appreciation or depreciation of the currency). This brings the economy back to the initial external and internal equilibrium. (...) Under the fixed exchange rate regime there would always be the unpleasant impact on unemployment or inflation.

http://wrap.warwick.ac.uk/1539/1/WRAP_Horvath_twerp647.pdf , page 8.

[5] Artikel 41.1 heeft het over “betaling van de volgestorte aandelen tot het bedrag waarop aanvankelijk door elk ESM-lid is ingeschreven.“  Omdat, naar mijn mening, volgestorte aandelen de betaalde aandelen zijn, zou het kunnen lijken, dat het hier gaat over het gedeelte tussen het volgestorte bedrag en het totale bedrag aan aandelen. De Engelse en Franse vertalers van het verdrag begrepen het artikel kennelijk ook niet. Uit de Duitse versie blijkt echter dat het om de betaling gaat van het gedeelte van de aandelen waarvan afgesproken is dat het bij aanvang gestort moet worden, gespreid over 5 jaar, tenzij snellere betaling nodig blijkt.

[6] Eurostat: External and intra-European Union trade, 2009 edition, Data 2002–07, ISSN 1606-3481

[7] http://www.brettonwoodsproject.org/art-569968

[8] EU Finance Ministers statement on IMF resources, 19 December 2011

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/ docs/pressdata/en/ecofin/127062.pdf

[9] Troika: ECB, IMF en Europese Commissie

[10] Roman Horvath and Lubos Komarek in “OPTIMUM CURRENCY AREA THEORY: AN APPROACH FOR THINKING ABOUT MONETARY INTEGRATION” (2002)

“It is possible to distinguish two major streams of the optimum currency area literature. The first stream tries to find the crucial economic characteristics to determine where the (illusionary) borders for exchange rates should be drawn (1960s-1970s). The second stream (1970s-till now) assumes that any single country fulfills completely the requirements to make it an optimal member of a monetary union. As a result, the second approach does not continue in the search for characteristics, identified as important for choosing the participants in an optimum currency area. This literature focuses on studying the costs and the benefits to a country intending to participate in a currency area.”

http://wrap.warwick.ac.uk/1539/1/WRAP_Horvath_twerp647.pdf , page 7.

[11] Paul de Grauwe, excerpts of speech:

“With up to twenty-seven members instead of the present twelve, the challenge for ensuring a smooth functioning of the enlarged Eurozone will be daunting. The reason is that in such a large group the probability of what economists call ‘asymmetric shocks’ will increase significantly. This means that some countries may experience a boom and inflationary pressures while others experience deflationary forces. If too many asymmetric shocks occur, the ECB will be paralyzed, not knowing whether to increase or to reduce the interest rates. As a result, member countries will often feel frustrated with the ECB policies that do not (and cannot) take into account the different economic conditions of the individual member countries. This leads us to the question whether the enlarged EMU will, in fact, be an optimal currency area.” (...)

“If a country is hit by negative shocks brought about by agglomeration effects, the wage cuts necessary to deal with these shocks will inevitably be very large. To give an example: If Ford Motor were to close down a plant in Belgium and to invest in Poland instead, the wage cut of Belgian workers that would convince Ford Motor not to make this move would have to be 50% or more given that the wage not feasible, then flexibility dictates that the Belgian workers be willing to move.”

http://mostlyeconomics.wordpress.com/2010/06/21/were-europes-curent-problems-never-imagined/

Toevoeging van Ad Broere:

De veronderstelling die bij veel politici leeft, dat het ESM in toom kan worden gehouden door controle op de hoogte van het door de eurolanden gestorte en nog te storten aandelenkapitaal is een misverstand. Door de vennootschappelijke structuur en door het bancaire karakter van het ESM kan dit instituut op basis van een relatief klein eigen vermogen autonoom -dus zonder beïnvloeding van de deelnemende landen- grote bedragen geld in en uitlenen. Bij een door de eurolanden gestort aandelenkapitaal van 80 miljard euro kan het ESM al meer dan 500 miljard euro inlenen. Bij een gestort kapitaal van 700 miljard euro (dit is het maximum volgens het huidige verdrag) kan het instituut tot 4.600 miljard lenen. De uitvoering van de bancaire activiteiten zal worden toevertrouwd aan de raad van bewind, samengesteld uit niet democratisch gekozen ambtenaren die direct worden geadviseerd door IMF, ECB en Europese Commissie. Op grond van artikel 15 in het ESM verdrag kan de raad van bewind leningen verstrekken aan financiële instellingen (banken en verzekeraars) in het eurogebied, als herkapitalisatie(aanvullen van het vermogen) nodig wordt geacht. Dus, de raad van bewind kan autonoom namens het ESM geld inlenen en uitlenen en hiermee de deelnemende landen binden voor het verlies risico dat uit deze activiteiten voortvloeit. Want, als op de uitgeleende bedragen verliezen wordt geleden door oninbaarheid, dan worden de verliezen afgeboekt van het deelnemerskapitaal en kan het ESM aanzuivering van het verloren gegane kapitaal vorderen. De leden raad van bewind kunnen bovendien niet aansprakelijk worden gesteld voor foutieve besluiten.

Om de ernst van de situatie te illustreren geef ik het volgende voorbeeld.  Eind 2011 gaf de Federal Reserve (V.S.)  financiele steun aan de Europese Centrale Bank door een dollar/euro SWAP aan te gaan voor de duur van drie jaar, ter grootte van 638 miljard dollar. De steun van de Fed was nodig geworden, omdat Amerikaanse banken niet langer bereid waren om hun Europese collega's dollarleningen te verstrekken vanwege het verhoogde risico van verlies. Europese banken hebben aan Amerikaanse bedrijven en huishoudens dollarleningen verstrekt, die in de afgelopen jaren werden afgedekt doordat de Europese banken op hun beurt weer dollarleningen met hun Amerikaanse collega's overeen kwamen. Hieraan kwam een einde door een gebrek aan vertrouwen van de Amerikanen in de Europese banken. Doordat de Federal Reserve de rol overnam van de Amerikaanse banken is er -althans tijdelijk- een oplossing geboden. De Europese Centrale Bank heeft het door de Fed geleende geld vervolgens laagrentend doorgeleend aan de Europese Banken in nood. De betreffende banken moeten over drie jaar uit de aflossing van hun vorderingen op Amerikaanse bedrijven en huishoudens de ECB terugbetalen in dollars, die vervolgens weer worden gebruikt om de lening van de Fed aan de ECB af te lossen. En wat gaat er nu gebeuren als de Europese banken hun vorderingen over drie jaar voor een deel niet kunnen innen omdat er Amerikaanse debiteuren in gebreke blijven? Kijk, hiervoor hebben we het ESM!! Een permanent bailoutfonds, gericht op de instandhouding van dit financiële stelsel voor rekening van de Europese burgers!

Zie ook dit artikel:
The European Stabilization Mechanism, Or How the Goldman Vampire Squid Just Captured Europe

By Ellen Brown,
attorney and president of the Public Banking Institute,
http://PublicBankingInstitute.org
April 18 2012

The Goldman Sachs coup that failed in America has nearly succeeded in Europe—a permanent, irrevocable, unchallengeable bailout for the banks underwritten by the taxpayers.

[…]

The bankers’ coup has triumphed in Europe seemingly without a fight. The ESM is cheered by Eurozone governments, their creditors, and “the market” alike, because it means investors will keep buying sovereign debt. All is sacrificed to the demands of the creditors, because where else can the money be had to float the crippling debts of the Eurozone governments?

[…]

Rather than ratifying the draconian ESM treaty, Europeans would be better advised to reverse article 123 of the Lisbon treaty. Then the ECB could issue credit directly to its member governments. Alternatively, Eurozone governments could re-establish their economic sovereignty by reviving their publicly-owned central banks and using them to issue the credit of the nation for the benefit of the nation, effectively interest-free. This is not a new idea but has been used historically to very good effect, e.g. in Australia through the Commonwealth Bank of Australia and in Canada through the Bank of Canada.

See whole article:

http://webofdebt.wordpress.com/2012/04/18/the-european-stabilization-mechanism-or-how-the-goldman-vampire-squid-just-captured-europe/

Als u wenst, kunt u dit artikel kopiëren, doorsturen of publiceren in kranten of op het internet.

Als u de volgende publikatie niet wilt missen, klik dan hier:

   Ik ontvang graag een berichtje zodra er een artikel in het Nederlands verschijnt.
Als de link niet werkt, stuur svp een email:
email: courtfool@xs4all.nl
onderwerp: Subscribe articles NL
Blijf op de hoogte met RSS!        Wat is RSS?    Waarom RSS?